ΑΦΙΕΡΩΜΑ - ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ (Μουσικές και τραγούδια)

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, η μουσική των μικρασιατικών παραλίων βρίσκεται σε κάθε στιγμή και σε κάθε εκδήλωση στον κύκλο της ζωής, από τη γέννηση ως το θάνατο, στις γειτονιές και στα σοκάκια, στα σπίτια και στα κέντρα διασκέδασης, στη δουλειά, στη γιορτή και στο πανηγύρι. Περιλαμβάνει μελωδίες και τραγούδια τριών κύριων κατηγοριών: • τα γνήσια δημοτικά, που άλλα είναι καθαρά μικρασιάτικα, με πάμπολλες τοπικές παραλλαγές, κι άλλα εισηγμένα από την ηπειρωτική Ελλάδα ή τα νησιά, ατόφια ή λίγο-πολύ παραλλαγμένα. • τα αστικά τραγούδια, επηρεασμένα πολύ από την ευρωπαϊκή μουσική. Είναι συνθέσεις λαϊκές ή επώνυμες, προερχόμενες από τη Σμύρνη, την Πόλη, την Αθήνα ή τα Επτάνησα. • τα τραγούδια διαφόρων συνθετών, στο ντόπιο ύφος της λεγόμενης σμυρναίικης σχολής, που συνέχισε τη μουσική ζωή της και στην Αθήνα, μετά το ‘22. Και 4) διάφορα ξενικής προελεύσεως τραγούδια, ιταλικά και γαλλικά, αρμένικα, τούρκικα, εβραίικα, αράπικα, κιούρτικα και σλαβορουμάνικα (βαλκανικά), άλλοτε ατόφια κι άλλοτε προσαρμοσμένα στην ελληνική γλώσσα και ενσωματωμένα στο τοπικό ύφος. Τραγούδια της αγάπης σεβνταλίδικα και συναισθηματικά, λυρικές πατινάδες τσ’ αυγής, τζιβαέρια και τρυφερά ναναρίσματα, βυζαντινά επικά τραγούδια με τα κατορθώματα των ακριτών και χαριτωμένα μελιστάλαχτα ερωτοτράγουδα σε απέραντη ποικιλία, σκοπούς της θάλασσας, της δουλειάς και της αγροτικής ζωής, πολύστιχα αφηγηματικά άσματα παλαιότατης καταγωγής (όπως του κάστρου της Ωριάς, του νεκρού αδερφού, της Σούσας, του Άη-Γιώργη και του κυρ-Βοριά) κι επαινετικά δίστιχα του γάμου, δυτικότροπες καντάδες και κωσταντινουπολίτικα σουξέ της εποχής, κλέφτικα παλιολλαδίτικα και ποθοπλάνταχτους ανατολίτικους αμανέδες, διονυσιακούς σκοπούς της παρέας, της χαράς, του χορού και του γλεντιού, σκωπτικά κι αρσίζικα αποκριάτικα τραγούδια, αθηναϊκές οπερέτες κι ιταλικές καντσονέτες, ασίκικα τούρκικα τραγούδια και ντερτιλίδικα σμυρναίικα μινοράκια, ηθικοπλαστικές ρίμες και σπαραξικάρδια μοιριολόγια, θρησκευτικά τραγούδια και κάλαντρα. Συχνά θα βλέπαμε επίσης να τα συνοδεύουν χοροί συρτοί και μπάλλοι σε αφάνταστη ποικιλία, δετοί αποκριάτικοι κι ευρωπαϊκές καντρίλιες, βαριοί ή αλέστικοι καρσιλαμάδες και τσαχπίνικα χασάπικα, σούστες και πηδηχτοί νησιώτικοι χοροί, ρουμάνικες χόρες και σλάβικες σίρμπες, ηδυπαθή λικνιστικά τσιφτετέλια, ναζιάρικα βαλσάκια και μερακλίδικα ζεϊμπέκικα, που όλα τους συνθέτουν το θαυμαστό και πολυποίκιλο μελωδικό ψηφιδωτό της ιωνικής μουσικοχορευτικής κληρονομιάς μας. Στη Σμύρνη κάθε ράγκο είχε τη μουσική του. Οι αριστοκράτες διασκέδαζαν με πιάνα, τραγουδώντας οπερέτες, λυρικά ευρωπαϊκά άσματα, άριες από όπερες και ερωτικά τραγούδια της μόδας. Η μεσαία τάξη αρέσκονταν σε τραγουδάκια του συρμού, σε αστικά δημοτικοφανή (όπως η Κορδελιώτισσα ή η Μπουρνοβαλιά), σε ξένα σουξέ, σε τραγούδια καθαυτό σμυρναίικα ή παλιολλαδίτικα εισηγμένα, κυρίως πατριωτικά, κλέφτικα κλπ., και σε μελωδίες διαφόρων προελεύσεων. Το μπάσσο ράγκο – η κατώτερη τάξη – προτιμούσε τα γνήσια δημοτικά, τις τούρκικες, εβραίικες ή αρμένικες λαϊκές επιτυχίες, ακόμη και τα ρεμπέτικα ή τα τραγούδια των καταγωγίων. Σπουδαίο ρόλο στα μουσικά πράγματα της Ιωνίας έπαιξαν μετά το 1900 και οι εστουδιαντίνες της Σμύρνης, που καλλιέργησαν συστηματικά τη μουσική και το λαϊκό τραγούδι και ηχογράφησαν πολλούς δίσκους φωνογράφου. Τοπικές γεωγραφικές ενότητες της μουσικής παράδοσης στην Αιγαιακή Μικρασία θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι: 1) στα βόρεια, η περιοχή των Δαρδανελίων και της Τροίας, που ανήκει περισσότερο στο μουσικό ύφος της Προποντίδας παρά της Ιωνίας, και η περιοχή του Αϊβαλιού, της Μαινεμένης και της Περγάμου, που έχει στενότατη σχέση με τη μουσική της Λέσβου. 2) η περιοχή της Ερυθραίας και της Φώκαιας, με τοπικά κέντρα κυρίως τις Φώκιες, τα Αλάτσατα, τον Τσεσμέ, το Μελί και τα Βουρλά. Η μουσική τους συγγενεύει αρκετά με αυτήν της Χίου και των Κυκλάδων. 3) η περιοχή της Εφέσου και των ελληνικών χωριών του Μαιάνδρου, που συνδέεται μουσικά και με τη Σάμο. 4) τα νότια παράλια, με κέντρα την Αλικαρνασσό, τη Μάκρη και το Λιβίσι, που σχετίζονται άμεσα με τα γειτονικά Δωδεκάνησα. 5) οι περιοχές των εσωτερικών κοιλάδων, δηλαδή τα σπουδαία ελληνικά κέντρα Μαγνησιά, Σόμα, Κίρκαγατς, Αξάρι, Φιλαδέλφεια, Κούλα, Κασαμπάς, Σαλιχλί, Μπαϊντίρι, Θείρα, Οντεμίσι κ.ά. που η μουσική τους έχει συχνές επιρροές από το τουρκικό τραγούδι, αλλά και έντονο βυζαντινό ύφος. 6) η περιοχή της Σμύρνης και των κοντινών προαστίων και χωριών της (Μπουρνόβα, Μπουτζά, Σεβντίκιοϊ, Κορδελιό, Κουκλουτζά, Νύφιο κλπ.). Η μουσική της Σμύρνης επιδρά καταλυτικά στο μουσικοχορευτικό ύφος όλης της Ιωνίας. Από τη Σμύρνη προέρχονται πολλοί μουσικοί, τραγούδια και μουσικές μόδες που κατακλύζουν τα χωριά και τις επαρχίες της Μικρασίας, αλλά και τα κοντινά νησιά. Στη Σμύρνη διαμορφώνεται το μουσικό κλίμα που διαχέεται στα μικρασιάτικα παράλια και στο Αιγαίο ολόκληρο κι επηρεάζει τις ντόπιες μουσικές κάθε περιοχής, αλλά και γενικά το ελληνικό τραγούδι, ρεμπέτικο και λαϊκό, μετά το 1922.